Językowa wyprawka szkolna

Obecnie szkolna wyprawka potrafi stanowić długą listę artykułów. Choć młodsze dzieci pojawiają się jeszcze z tornistrami i na lekcjach uczą się pisać piórem, to nie używa się już kałamarzy ani atramentu (a przynajmniej bardzo rzadko).

Do współczesnej listy potrzebnych artykułów szkolnych można zaliczyć:

• długopis – tu etymologia jest oczywista: długo pisze (w porównaniu z piórem, które trzeba było nieustannie maczać w atramencie, a i nowsze modele napełniane atramentem również musiały być dość często uzupełniane);
• gumka (do mazania) – od łac. cummi, gummi, co oznacza ‘rodzaj żywicy’;
• kredka – w XVI w. ‘kawałek kredy do pisania’, to zdrobnienie pochodzi właśnie wprost od słowa kreda, które od XVI w. oznaczało ‘biały wapień używany do pisania, bielenia’, w XV w. mieliśmy staropolskie krejda, potem w XVI w. kreta, wyjątkowo kreda, a na przełomie XVII i XVIII w. kryda. Słowo to zapożyczyliśmy z niem. Kreide ‘kreda’, przejętego z kolei z łac. crēta ‘kreda’ (stąd bezpośrednio zapożyczone dawne kreta);
• linijka – co ciekawe, ten przyrząd do mierzenia długości pochodzi źródłowo od słowa len. W XVII w. wyraz linijka zaistniał jako ‘mała linia’. Linia z kolei pochodzi wprost od lnu; przeszła ona po kolei zmiany znaczeniowe: ‘lniany sznurek’, ‘sznurek (lniany) do pomiaru’, ‘odciśnięty sznurkiem ślad’, ‘kreska, granica’, ‘szkic, zarys’. W polszczyźnie wyraz linia poświadczony jest od XVI w. Samo słowo len, od którego wszystko się zaczęło, jest wyrazem rodzimym i ogólnosłowiańskim, spokrewnionym z lit. lìnas, łot. lins, grec. línon, łac. linum, niem. Lein. Wszystkie te wyrazy pochodzą od praindoeuropejskiego *lino – ‘len’. Zatem dawny liniał, choć zapożyczyliśmy go z j. niemieckiego, tak naprawdę również uzupełnia słownictwo rodziny językowej lnu;

• podręcznik – bo pod ręką; w XVI w. istniało także słowo podręcze ‘miejsce pod ręką’. W XIX w. podręcznik oznaczał ‘podręczną książkę z elementarnym wykładem danego przedmiotu’ i takie mniej więcej znaczenie to słowo ma do dziś;
• ołówek – od XVIII w. to ‘przyrząd do pisania, rysowania, kreślenia’, dawniej ‘sztyfcik do pisania, rysik’. Jest to kalka z niem. Bleistift, dosłownie ‘ołowiany sztyfcik’;
• plecak – ponieważ noszony jest na plecach, zastąpił w dużej mierze tornister. Prasłowiańskie *pletje to ‘szeroka, plaska część ciała, ramię, bark, przyległa górna część pleców’;
• temperówka – od wł. temperare ‘ostrzyć, temperować’; łac. temperare oznaczało ‘uskramiać, mieszać’, związane także z tempus ‘czas, miara, takt’; wszystko to związane z ‘ograniczeniem w miejscu i czasie’;
• zeszyt – to również kalka językowa z niem. Heft ‘zeszyt, broszura’; heften  oznacza ‘z(e)szyć, spiąć’.

Rozwój nowych technologii podpowiada nam, że narzędzia elektroniczne mogą wyprzeć tradycyjne pomoce szkolne. Już teraz posiłkujemy się tabletami, czytnikami e-booków, laptopami i różnymi gadżetami. Być może nie zastąpią one całkowicie tradycyjnych elementów wyprawki szkolnej, jednak w dalekiej przyszłości zeszyt i długopis mogą być taką samą ciekawostką jak teraz kajet i kałamarz.