Gdy niedawno odwoziłam dzieci do szkoły, mignął mi przed oczami szyld z napisem: „Fryzjernia”, a obok usługa dla panów: „Balbierz”.
Przyszło mi do głowy, że od kiedy nastała moda na zapuszczanie bród i ich pielęgnację, zaroiło się od barberów. Ta dość nowa nazwa zawodu jest pożyczką z angielskiego, ale sam zawód nie jest żadnym novum.
Dawniej w polszczyźnie funkcjonowały określenia typu: balbierz, balwierz, a nawet barbierz, barwierz, bałwierz czy barwirz. Wymienione warianty odnotowuje słownik warszawski z początku XX wieku.
Tak naprawdę wszystkie te nazwy – zarówno ta współczesna (barber), pochodząca z języka angielskiego, jak i dawniejsze, odkrywane dziś na nowo – mają swój źródłosłów w językach romańskich. Pochodzą od włoskiego barbiere i francuskiego barbier, a te z kolei od łac. barba, czyli ‘broda’.
Dobrze nam znany wyraz fryzjer to pożyczka z francuskiego od friseur. W języku polskim określenie to obecne jest od XVIII wieku, początkowo funkcjonowała forma fryzer.
Rodzina wyrazowa była dość rozbudowana. Dawniej używano form:
Gdyby cofnąć się jeszcze bardziej przed czasy balwierza czy fryzjera, dotrzemy do cyrulika, od którego zaledwie krok do chirurga. Dlaczego?
W średniowiecznej łacinie używano słowa cirurgicus, pochodzącego od łac. chirurgus, które z kolei ma swoje źródło w grece – cheirourgós to ‘rękodzielnik, chirurg’.
Zanim wyspecjalizował się zawód fryzjera, cyrulik zajmował się zarówno strzyżeniem czy przycinaniem brody, jak i wykonywał zabiegi lecznicze, jak puszczanie krwi czy wyrywanie zębów.
Od tego samego źródłosłowu pochodzą także:
Wśród tych wszystkich zapożyczeń, które przewinęły się przez język polski w ciągu wieków, znajdziemy i nasze rodzime określenia. Choć zdają się niemal całkiem zapomniane, a przynajmniej w zestawieniu z światowo brzmiącym barberem, to tu i ówdzie można trafić także na szyldy z golibrodą, a nawet golarzem.
Ta ostatnia nazwa kojarzy mi się od razu z golarzem Filipem z Akademii Pana Kleksa.
Źródła:
„Zanim wyspecjalizował się zawód fryzjera, cyrulik zajmował się zarówno strzyżeniem czy przycinaniem brody, jak i wykonywał zabiegi lecznicze, jak puszczanie krwi czy wyrywanie zębów.”
Wiele razy w literaturze czy innych mediach kultury spotykam to określenie. Prawdę mówiąc, nie rozumiałem dlaczego do wszystkiego co związane z pracą nożem przy ciele człowieka lub zwierzęcia określano mianem cyrulik. Nazywanie fryzjera cyrulikiem, a potem w innej pozycji cyrulik „leczył” rannych po bitwie – powodowało wewnętrzne zaprzeczenia zrozumienia tego słowa.
Teraz zrozumiałem.
Co do odnawiania się salonów do strzyżenia męskich zarostów, to powinniśmy przywrócić określenie golibroda do potocznego użycia. To bardzo ładna nazwa i jasno wyjaśnia kim jest człowiek o takiej nazwie 🙂