Cudzysłów to znak interpunkcyjny służący do wyodrębniania tekstu, składa się z części otwierającej i zamykającej. Na ogół jego użycie nie jest kłopotliwe, ale czasem i tu zdarzają się błędy. Najwięcej wątpliwości budzi chyba odmiana słowa „cudzysłów”, ale o tym za chwilę.
Ciekawostka:
Dawna nazwa cudzysłowu to „cudzymów” (można ją znaleźć w Gramatyce języka polskiego Onufrego Kopczyńskiego z 1817 r.).
Cudzysłów służy przede wszystkim do wyodrębnienia w tekście cytatów (w tym także zwrotów obcojęzycznych). Zaznaczamy nim również słowa lub wyrażenia użyte w znaczeniu niedosłownym, ironicznym, obcym stylistycznie (na przykład użycie wyrazu potocznego w artykule naukowym). W cudzysłów można także ująć tytuły oraz nazwy – jest on przydatny wtedy, gdy używamy metajęzyka.
Metajęzyk – język służący do opisywania i analizy jakiegoś języka.
Przykładowe zdanie w metajęzyku:
Wyraz „cudzysłów” pochodzi od słów „cudzy” i „słowo”.
Uwaga!
Częstym błędem jest ujmowanie w cudzysłów wyrazów użytych przenośnie oraz związków frazeologicznych, np.
Nauczycielka posadziła Janka w „oślej ławce”.
W pisowni polskiej mamy do dyspozycji kilka rodzajów cudzysłowów. Trzeba ich jednak umiejętnie używać. Poniżej omawiam krótko każdy z nich.
Cudzysłów apostrofowy (typograficzny): „ ”.
To jest podstawowy cudzysłów, można powiedzieć – domyślny.
Uwaga!
Najczęstszy błąd to wstawianie cudzysłowu w postaci właściwej dla języka angielskiego w odmianie amerykańskiej: “ ” lub niemieckiego: „ “. W edytorze tekstu zdarza się to wtedy, gdy ustawiony jest inny język niż polski.
Błędem jest także używanie złożonego z dwóch identycznych znaków cudzysłowu maszynowego: ” ” (symbol ten oznacza cale i sekundy).
Cudzysłów niemiecki: » «.
Używany jest zazwyczaj jako cudzysłów drugiego stopnia, na przykład w przypadku cytatu w cytacie.
Przykład:
Powiedział: „Nie czytałem jeszcze »Małego Księcia«”.
Pamiętaj!
Nie używaj znaków większości i mniejszości do wstawienia cudzysłowu niemieckiego.
Cudzysłów francuski: « ».
Wielki słownik ortograficzny PWN podaje, że używa się go do wyodrębniania znaczeń w słownikach i pracach naukowych oraz do wyodrębniania partii dialogowych i przytoczeń, zwłaszcza w poezji.
W praktyce używa się go podobnie jak cudzysłowu niemieckiego – jako cudzysłowu drugiego stopnia. Ważne, aby zachować konsekwencję.
Pamiętaj, aby nie wstawiać tego znaku za pomocą znaków mniejszości i większości.
Pojedynczy cudzysłów apostrofowy: ‘ ’, nazywany jest definicyjnym, ponieważ służy do wyodrębniania znaczeń wyrazów lub wyrażeń. W tej funkcji można zastosować także cudzysłów ostrokątny, na przykład wspomniany już: francuski.
Przykład:
Wyraz kultura to zapożyczenie z łac. cultura ‘uprawa’.
Niektórym sporo problemów sprawia odmiana słowa „cudzysłów”. Powiedzieć „w cudzysłowiu” czy „w cudzysłowie”?
Wskazówka: wyraz ten odmienia się jak „rów”.
liczba pojedyncza
liczba mnoga
Poprawcie w ostatniej wskazówce skaleczone „oraz”.
Wielkie dzięki za wnikliwość 🙂