Wyrażenia otwierające zdanie – interpunkcja

Ten wpis poświęcam przecinkom, a dokładniej interpunkcji związanej z wyrażeniami otwierającymi zdanie. Zwykle są to różnego rodzaju frazy okolicznikowe, nierzadko bardzo rozbudowane, od których zaczyna się wypowiedź.

Przykład: Po burzliwej i nieprzespanej nocy o świcie w końcu zmorzył go sen. 

Gdy wyrażenia inicjujące zdanie są długie i złożone, pojawia się pokusa, by oddzielić je od reszty wypowiedzi przecinkiem. Niekiedy piszący nie są w stanie oprzeć się temu kuszeniu i wstawiają znak interpunkcyjny po frazach okolicznikowych. Jest to częsty błąd.

Postaram się wyjaśnić, kiedy przecinek po wyrażeniach otwierających zdanie jest zbędny, a w jakich sytuacjach jest potrzebny.

Zazwyczaj rozbudowane wyrażenia, które rozpoczynają zdanie, to frazy okolicznikowe. Poniżej kilka przykładów:

• Pomimo sprzyjających warunków umowy (,) nie zdecydował się podpisać kontraktu.
• W nawiązaniu do rozmowy (,) przesyłam warunki ubezpieczenia.
• W przypadku braku zainteresowania ofertą (,) proszę o informację.
• W związku z narastającymi napięciami pomiędzy pracownikami (,) kierownik grupy zdecydował się na zorganizowanie wyjazdu integracyjnego.
• W miarę zbliżania się do wodospadu (,) szum spadającej wody narastał.

• Po przybyciu do pensjonatu (,) postanowili zwiedzić okolicę.

W nawiasach umieściłam przecinki, które bardzo często pojawiają się w oznaczonych miejscach – po wyrażeniu inicjującym.

W powyższych zdaniach nie powinno być przecinków. Są niepożądane, ponieważ mamy do czynienia ze zdaniami pojedynczymi – w każdym z nich występuje jedno orzeczenie.

Tu podpowiedź składniowa – należy szukać czasowników w zdaniu. To pomaga zdecydować, czy przecinek jest potrzebny.

Jednym z argumentów za postawieniem przecinka po początkowym okoliczniku jest ten, że wypowiadając zdanie, słyszymy w tym miejscu pauzę. Tymczasem o tym, czy przecinek powinien się pojawić po wyrażeniu inicjującym zdanie, decyduje składnia (budowa zdania). Przerwa na oddech nie zawsze jest dobrym wyznacznikiem, choć często robimy ją właśnie w miejscu, w którym znajduje się przecinek lub inny znak interpunkcyjny.

Jak wyjaśniłam powyżej, po okolicznikach inicjujących nie wstawiamy przecinka.

Przykłady:

• Mimo pięknej pogody nie zdecydował się pójść na spacer.
• Zdaniem badaczy metabolizm nie zwalnia wraz z wiekiem.
• Zgodnie z zapowiedzią dziś odbędzie się test semestralny.

Czasem jednak wyrażenie otwierające zdanie ma charakter zdania. Wtedy przecinek jest konieczny. Ponownie wyznacznikiem jest składnia. Jeśli mamy do czynienia z dwoma zdaniami pojedynczymi, to musimy je ze sobą połączyć za pomocą spójnika lub znaku interpunkcyjnego.

Przykłady:

• Mimo że była piękna pogoda, nie zdecydował się pójść na spacer.
• Jak twierdzą badacze, metabolizm nie zwalnia wraz z wiekiem.
• Jak zapowiedziałam dwa tygodnie temu, dziś odbędzie się test semestralny.

Przecinkiem trzeba również oddzielić wszystkie równoważniki zdań, które zwykle mają charakter wtrącenia, np.

• prawdę/nawiasem/krótko mówiąc,
• ogólnie rzecz biorąc,
• lekko licząc,
• podsumowując,
• reasumując.

Przykłady:

• Prawdę mówiąc, lubił samotność.
• Nawiasem mówiąc, powinieneś czasem posprzątać w mieszkaniu.
• Podsumowując, to była świetna wyprawa.

Poza tym przecinek należy postawić po wyrazach lub wyrażeniach, które stoją poza zdaniem – nie są związane składniowo ani z podmiotem, ani z orzeczeniem, a nawiązują do poprzedniej wypowiedzi, np.

• co więcej,
• co istotne,
•  co grosza,
•  co dziwne/najdziwniejsze,
• jednym słowem,
• owszem,
• wreszcie (jeśli ten wyraz wprowadza podsumowanie wcześniejszego wyliczenia).

Przykłady:

• Nie znam znaczenia połowy tych trudnych słów. Co więcej, nie wierzę, że ty je znasz.
• Biegacz nie zajął dobrego miejsca. Co gorsza, nie zakwalifikował się do finałowej ósemki.
• Wokół walało się mnóstwo opakowań po słodyczach i innych przekąskach. Słowem, salon wyglądał koszmarnie.

Jeśli wyrażenia tego typu pojawią się w środku zdania, wydzielamy je przecinkami z obu stron, np. Takiego rozwoju sytuacji, prawdę mówiąc, nie przewidział.

W temacie wyrażeń otwierających zdanie mieszczą się również wyrazy i wyrażenia nazywane modulantami. Kwestia ta nie należy do łatwych i przyjemnych. Wielu, jeśli nie większość, korektorów i redaktorów opatrzy ją określeniem: to zależy. Zatem nie będzie tu zero-jedynkowych rozwiązań.

Modulanty to wyrazy lub wyrażenia oddające stosunek piszącego do treści zdania. To, czy wydzielimy je przecinkiem, w dużej mierze zależy od tego, jak bardzo dane wyrażenie jest powiązane ze zdaniem.

W „Poradniku interpunkcyjnym” pod red. E. Polańskiego spotkamy się z określeniem stopnia odrębności członu modalnego – brzmi to enigmatycznie, prawda?

W skrócie chodzi o to, że jako piszący mamy tu pewną swobodę interpunkcyjną. Możemy zdecydować, czy postawić przecinek – ale nie na zasadzie losowego strzału.

Przykłady:

• Niestety, nie zdążyliśmy wykonać zlecenia na czas.
• Oczywiście, w tej sytuacji muszę się wycofać z przetargu.
• Co prawda, obiecano mi premię, ale ostatecznie jej nie otrzymałem.
• Rzecz jasna, na naszym osiedlu segregujemy śmieci.
• Swoją drogą, zapłaciłeś za to za dużo.
• Nie był przesadnie wstydliwy. Bynajmniej, w szkole zawsze wyrywał się pierwszy do odpowiedzi.

W powyższych przykładach po modulantach występujących na początku zdania wstawiłam przecinki. Poradniki interpunkcyjne zazwyczaj zalecają oddzielenie wyrazu niestety od reszty zdania. W przypadku oczywiście lub co prawda pozostawiają jednak więcej swobody.

Zatem można by też napisać:

• Oczywiście w tej sytuacji muszę się wycofać z przetargu.
• Co prawda obiecano mi premię, ale ostatecznie jej nie otrzymałem.

Modulanty mogą się również pojawić w środku zdania.

Przykłady:

• To oczywiście (była) twoja wina.
• Kierowca bez wątpienia był pod wpływem alkoholu.
• Na tym lista zarzutów bynajmniej się nie kończy.
• Tę decyzję podjęła niewątpliwie pod wpływem przyjaciół.

W tych przykładach modulanty są związane z grupą orzeczenia, dlatego nie wydzieliłam ich przecinkami.